Zelf een rookton of rookoven maken

14,7K

Zelf gevangen vis kun je natuurlijk eten! Bekende vissoorten die gerookt worden zijn makreel en zalm. Om deze te bereiden heb je verschillende opties. Bijvoorbeeld in de pan of op de barbecue. Maar toch wel een van de oudere en lekkere manieren is de vis roken.

Dat kan met een speciale reis rookoven maar je kunt ook een eigen rookton of -oven maken. Verschillende huisjes in Noorwegen zijn ook voorzien van een rookton. Toen kwam ik op het idee er zelf een te gaan maken. Je kan natuurlijk ook zelf een rookoventje kopen en meenemen, maar dat is wel minder leuk natuurlijk =)

Rooktonnen kun je in alle soorten en maten kopen. Van kleine compacte rookovens tot zeer professionele grote rookovens. Ook op internet zijn er aanbieders van rooktonnen/rookovens.

Als je zelf absoluut geen doe-het zelver-bent is het wellicht handig om er een te kopen, maar als je een beetje handig bent, dan is het natuurlijk leuk om er zelf eentje te maken!

Zelf een rookton maken is niet duur. Een rookton hoeft niet super luxe te zijn. Het gaat om een stalen vat, een deksel en een la. De basis van een rookton is, inderdaad: een ton.

Wat heb je nodig om een rookton zelf te maken ?

1. Een olievat. Liefst nieuw. Heb je een gebruikt vat dan zitten er olieresten aan de binnenkant.

Dat betekent dat je hem grondig moet schoonmaken en uitbranden. Resten olie en verbrande olie zijn natuurlijk slecht dus neem dat reinigen serieus en laat m vervolgens vrij lang uitbranden door er een flink houtvuur in te maken. Een nieuw vat is dus het mooist. Die kun je bijvoorbeeld voor weinig kopen bij bv een bunkerstation of een oliehandel.

2. Een aantal ijzeren staven die als spit(ten) dienen

Je kunt hiervoor bijvoorbeeld draadeinden van RVS gebruiken. RVS is het beste omdat dat in principe nooit gaat roesten en dus m.b.t. hygiëne beter is. Ook minimaal twee van die staven voor halverwege de ton om een opvangplaat op te kunnen leggen. Dikte van het spit of de spitten moet je zelf bepalen. Ligt er natuurlijk aan wat je er aan op wil hangen. Pak ze niet te dun, doorbuigende spitten zijn niet optimaal.

3. Een ijzeren handgreepje

Deze heb je nodig als je de schuiflade af hebt.

4. Een plaat aluminium van ongeveer 60×60 cm

Hiervan kun je de vuurlade van maken. Let wel; ik kreeg problemen met de vuurlade omdat ik te dun aluminium had. Later heb ik op de bodem van de lade een plaatje staal gemaakt omdat het aluminium ging smelten doordat de lade soms zeer warm werd. Dus; pak wat dikker “hard aluminium” of plaatstaal.

5. Een temperatuurmeter

Deze moet toch wel tot zo’n 200 graden kunnen meten. Mocht de temperatuur hoger worden bij het vuur aanmaken dan kun je er ook voor kiezen de temperatuurmeter er pas in te draaien als je werkelijk gaat roken. Als je een temperatuurmeter hebt die tot een graad of 100 / 150 meet moet je dus erg oppassen dat ie niet verbrand.

Ook in dit geval is het handig de temperatuurmeter er pas in te draaien als het meeste vuur verdwenen is. Pas als het hout in de la smeult/rookt monteer je dan de meter. Doorgaans is de temperatuur dan maximaal 100 graden. Je kunt in bijvoorbeeld deze webshop thermometers kopen.

6. Popnagels en een Popnageltang

Om enigszins betrouwbare verbindingen te maken die tegen hitte kunnen en netjes zijn. Lassen is helemaal mooi maar erg lastig door het doorgaans dunne materiaal. Bovendien hebben veel mensen geen lasapparatuur.

7. Slijptol

Denk daarbij ook aan een snijschijf en een schijf voor het afbramen (schuur/polijst schijf). En natuurlijk een veiligheidsbril en een gehoorbeschermer.

8. Kunststofhamer en enkele sterke latten

Dit heb je nodig om de la te kunnen buigen uit de plaat aluminium. Ook heb je natuurlijk werkhandschoenen nodig.

9. Plaat rvs of aluminium om een opvangbak van te maken.

10. Twee klemmen om het los geslepen deksel mee vast te kunnen maken

11. Een pijpje als schoorsteen. Moet natuurlijk passen op de opening waar de vuldop van het vat in zit.

12. Uiteindelijk natuurlijk vis en bijvoorbeeld eikenhout om met het roken te kunnen beginnen.

13. Een boor en een gatenzaag.

De boor om gaatjes te boren waar de popnagels precies in passen. De gatenzaag om een gat te maken waar exact de voeler van de temperatuurmeter in past.

Handleiding voor het maken van een eigen rookton of rookoven

Slijp de bovenkant van de ton af. Dit wordt het deksel.
(er bestaan zogenoemde vatenopeners. Dit zijn een soort blikopeners maar dan groter. Deze werken het veiligst en makkelijkst).

Maak de klemmen er op en maak de pijp op het gat. Zelf gebruik ik het deksel omgekeerd als deksel omdat de bolle rand dan om de rand van de ton valt en goed afsluit. Let trouwens met het afslijpen van de bovenkant goed op.

Op den duur kan de slijptol vast lopen door de veranderende spanning op het deksel. Enigszins voorzichtig te werk gaan is dus wel handig.

Je kunt de pijp in een dusdanige diameter kopen dat ie er klem in te duwen is. Je kunt natuurlijk ook n stalen of rvs pijpje er op proberen te lassen. Als je n pijp maken te lastig vindt kun je natuurlijk ook zonder schoorsteen. Dan komt de rook direct uit t gat waar de dop in zat. Hoeft op zich geen probleem te zijn. Je hebt dan alleen wat meer last van de rook.

Er zijn ook mensen die roken met een soortgelijke ton zonder deksel. Ze gebruiken dan bijvoorbeeld een jutezak als afdekking tijdens het roken. Ook zijn er natuurlijk altijd die mensen die een kant en klare rookoven meenemen..

Dan is het tijd om de opening van de lade te maken. Dit doe je met de slijptol. Een tip; gebruik zeker een veiligheidsbril en oorbeschermers. De vonken en splinters kunnen in het rond vliegen. Daarnaast maakt het dunne blik van de ton redelijk veel herrie.

De lade moet op de bodem van de ton komen dus de opening moet je onderaan de ton maken. Je kunt zelf bepalen hoe groot de opening wordt omdat je het stuk wat je er nu uitslijpt later de voorkant van de lade wordt. Zie foto hieronder.

Als je de voorkant er uit hebt geslepen dan is het tijd om de lade te maken.

Pak het gekochte stuk aluminium (of RVS, dit is beter bestand tegen hitte maar wel duurder) en teken af hoe groot je lade moet worden. De breedte is dus ongeveer hetzelfde als het stuk ton dat je uit de voorkant hebt geslepen. De hoogte van de lade kun je zelf bepalen. Als de lade natuurlijk maar niet hoger is dan de opening. De diepte van de lade naar achteren is natuurlijk afhankelijk van de grootte van de ton.

Ter voorbeeld de tekening van de la op het aluminium: (klik erop voor een vergroting)

Vervolgens is het dus tijd om van de vorm aluminium een vuurlade te buigen. Leg de lat (of iets anders stevigs dat recht is) langs een van de strippen. Vervolgens buig je de rand in de gewenste vorm. Dit herhaal je voor alle randen. Om vervolgens de randen mooi recht te krijgen kun het volgende doen.

Leg zijkant voor zijkant op een rechte en harde ondergrond. Vervolgens leg je een lat op de zijde die op de grond rust (de zijde zit dan dus klem tussen de vloer en de lat). Op die lat kun je slaan/tikken. De randen zullen dan nog mooier recht gaan staan.

Als de bak gevormd is moet de voorzijde er nog aan. Dus het stuk dat je eerder uit de ton hebt geslepen. Dat stuk kun je gewoon met popnagels aan een van de smalle zijden van de bak maken. Het maakt immers niet uit wat de voorkant of achterkant van de bak wordt.

Rondom het stuk ton dat nu aan de la zit kun je eventueel nog een strip aluminium popnagelen zodat er geen warmte en rook lekt door de kier. Er is nu namelijk een kier ontstaan doordat het stuk uit de ton niet meer 100% sluit tegen de ton (kier door slijptol).

TIP bij het maken van de la: aluminium kan smelten bij een hoge temperatuur. Leg in de bodem van de bak dus bij voorkeur een stalen plaat.

Nu de la klaar is, is het tijd voor de thermometer. Maak de thermometer ongeveer ter hoogte van de plek waar de vis zal komen te hangen. Maak met de gatenzaag een gat dat exact groot genoeg is voor de voeler die aan de thermometer zit. Vervolgens kan de thermometer in het gat. Je zet m vast door een bijgeleverde moer er op te draaien.

Zorg dus voor een geschikte thermometer, model zoals hieronder is getekend;

Dan moet de opvangbak / plaat er nog in.

Boor een stukje boven de lade in de wand van de ton gaatjes tegenover elkaar zodat je in een kruis de staven er door kan steken. Hierop kun je de (eventueel zelfgemaakte) plaat of schaal zetten. Deze schaal vangt vetten e.d. op zodat ze niet in de vuurlade kunnen vallen.

Dan de spitten / staven voor de vis.

Slijp gleuven tegenover elkaar aan de bovenkant van de ton. Daarin kun je de staven / spit ten leggen. Handig is om aan die staven haken te hangen. Aan die haken kun je vervolgens de vis hangen.

Het roken zelf / tips vis roken / makrelen ervaringen

Vis roken is iets dat je toch wel enigszins moet leren. Goed visroken is eigenlijk een vak apart. Het is natuurlijk ook mogelijk om vlees te roken. Ik beperk me nu tot vis omdat ik daar ervaring mee heb. Makreel en haring in dit geval. Wat is er nodig om zelf vis te roken?

1.) Allereerst natuurlijk een goede rookton. Die heeft u/jij nu wellicht gemaakt.

2.) Hout / houtsoorten die geschikt zijn voor het roken

Dan is er hout nodig. Zowel splinters en blokjes als zaagsel/krullen. Mijn voorkeur gaat uit naar eikenhout. Maar er zijn andere rookliefhebbers die proberen allerlei houtsoorten. Eikenhout is in ieder geval een van de officiële soorten die (ook in prof. rokerijen) voorkomen.

Voordat wij gaan roken stoken we eerst een flink vuur in de ton om m voor te verwarmen. Dat doen we natuurlijk met het goedkoopste hout dat er is. Bijvoorbeeld oud vurenhout. Ik stook de ton dan zo’n 100 graden warm.

Vervolgens doe ik in het vuur wat 3) houtskool of briketten zodat de temperatuur niet al te snel zakt.

Bij zo’n 80 graden is de ton op de juiste temperatuur (van 100 naar 80 laten zakken dus) genoeg. Nu is het tijd om te starten met het garen van de 4) vis.

De vis laten wij meestal een uur garen. Anderen zeggen een half uur maar wij houden van goudgele makrelen.

De ton moet tijdens het garen op ongeveer 80 graden blijven. Wanneer de temperatuur tijdens dit uur terugloopt mag u alleen warmer stoken met het eikenhout !

Na het gaaruur is het tijd om te gaan roken.

Het roken zelf (nadat de ton op temperatuur is gebracht door het vuur)

Nadat u een uurtje de vis heeft laten garen bij 80 graden is het tijd voor het roken zelf.

Zorg voor ongeveer 5) een halve emmer eikenhout-zaagsel. Dat kun je bij een bevriende timmerman vragen of zelf maken door eikenhout zelf te schaven (bv elektrische schaaf).

Het schijnt trouwens ook te koop te zijn . Goedkoop is wellicht een eikenhouten tafel uit de kringloopwinkel. Kaal maken (schuren of schaven) en u kan er dan krullen/zaagsel vanaf halen door te schaven.

Als het goed is, is de ton nog 80 graden warm. Op het nog brandende vuur gooi je dusdanig veel zaagsel (of mot) dat het vuur bedekt is. Vervolgens direct de lade dichtdoen. De rookontwikkeling begint direct.Dit rookproces moet u ongeveer 2 uren volhouden. De temperatuur mag niet onder de 50 graden komen. Maximaal houden we 70 graden aan. 60 graden lijkt dus de ideale temperatuur tijden de 2 rookuren.

Dat kun je  bereiken door wat te spelen met stoken (eikenhouten blokjes) / doven (met nieuwe mot/zaagsel)

Na 1,5 uur laat je het vuur uitgaan. Laat de vis na twee uur (en een vuur dat vrijwel uit is) nog een half uur na garen.

Wanneer je  het op deze manier doet moeten de vissen bijna wel schitterend zijn.

Mochten ze desondanks toch nog te licht zijn of niet naar wens; schroom niet om de ton gewoon nog even warm te maken. Door nog iets extra na te garen op 70 graden kun je ze alsnog goed krijgen. En de rooksmaak, die zal niet meer verloren gaan.

Dit artikel is gebaseerd op onze ervaringen met makreel roken. Je kunt uitgaan van gemiddelde makrelen. Heb je een aantal opvallend kleine of opvallend grote makrelen ? Hang de kleinste in het midden, en alles wat groter is, aan de zijkanten.

Eventueel kun je natuurlijk sommige vissen eerder er uit halen.

Onderhoud van uw zelfgemaakte rookton

Het is belangrijk de rookton te onderhouden. Een stalen vat is doorgaans erg dun. Zet je hem buiten dan zal er al snel een laagje roest verschijnen (op het deksel). Ook zal de lak op het vat in de loop der tijd verdwijnen. Maak de la van RVS ipv aluminium. Dit is duurder maar ook duurzamer. Aluminium kan smelten wanneer de temperatuur te hoog oploopt. Anderzijds kan de aluminium bak na verloop van tijd worden vervangen. Nog een idee is het plaatsen van een goed passend RVS plaatje in de aluminium bak.

Het is verstandig de buitenkant van de ton en het deksel licht vettig te houden. Op die manier zal de ton niet snel wegroesten. Gebruik binnen in de ton geen vet. Dit kan slecht zijn voor de gezondheid. Wanneer de ton goed afgesloten is zal deze binnen niet erg roesten. Bovendien voorkomt roet grotendeels roest.